1395 / 5 / 27، 11:15 عصر
-گفت‌وگو با دکتر علیرضا لاشیئی،به گزارش "انجمن حمایت ازبیماران چشمی آرپی،لبر و اشتارگات در ایران "کشف و به کارگیری سلول‌های بنیادی، انقلابی در درمان بیماران ایجاد کرده است بویژه آنانی که دیگر امیدی به بازگشت توانایی های پیشین خود ندارند. دکتر علیرضا لاشیئی، فوق تخصص بیماری‌های شبکیه می‌گوید: از چند سال پیش به این نتیجه رسیدیم که در کنار کارهای بالینی، آزمایشگاه‌های تخصصی علوم پایه را در بیمارستان راه‌اندازی کنیم. در سال های اخیر بحث ارتباط بین علوم پایه و علوم بالینی جدی‌تر شده است و گفته می‌شود که پژوهش‌ها باید جهت دار و محصول محور باشند تا در بهبود زندگی مردمی که مالیات می‌پردازند نتیجه محسوسی داشته باشد. این روزها، در جهان هر گونه پیشرفت بالینی باید بر مبنای پیشرفت‌های علوم پایه باشد. به جرأت هیچ دانشمند علوم بالینی بدون نیاز به همکاران علوم پایه موفقیت چشمگیری در درمان بیمارانش ندارد.
-سلول‌های بنیادی چه تفاوتی با بقیه سلول‌ها دارند؟
سلول بنیادی مادر تمام سلول‌ها است و توانایی تبدیل به تمام سلول‌های بدن را دارد. این سلول‌ها توانایی خود نوسازی و تمایز به انواع سلول‌ها از جمله سلول‌های خونی، قلبی، عصبی و غضروفی را دارند. همچنین در بازسازی و ترمیم بافت‌های مختلف بدن به دنبال آسیب و جراحت مؤثر بوده و می‌توانند به درون بافت‌های آسیب دیده‌ای که بخش عمده سلول‌های آنها از بین رفته، پیوند زده شوند و جایگزین سلول‌های آسیب دیده شده و به ترمیم و رفع نقص در آن بافت بپردازند.
-سلول‌های بنیادی از چه منابعی به دست می‌آیند؟
در حال حاضر تکنیک های متعددی برای فراهم‌آوری سلول‌های بنیادی وجود دارد. در گذشته، این سلول‌ها تنها از طریق سلول‌های بنیادی بند ناف و سلول‌های جنینی تأمین می‌شدند اما هم‌اکنون از منابع مختلفی قابل تهیه هستند. این روزها، سلول‌های بنیادی اغلب از بدن خود فرد تأمین می شوند که به این ترتیب مشکلات پیوند از فردی به فرد دیگر را نخواهند داشت. گاه منبع تهیه این سلول‌ها بافت چربی یا بافت پوست خود فرد هستند. با کار روی این سلول‌ها، آنها را به سلول‌های مورد نیاز برای پیوند، متمایز می‌کنند. این سلول‌ها چون هیچ تمایز ژنتیکی با خود فرد ندارند در اغلب موارد قابل استفاده هستند مگر در مواردی که فرد اختلالی ژنتیکی داشته باشد که باید دستکاری‌های ژنتیکی اولیه روی سلول‌ها انجام شود تا مشکل ژنتیک برطرف و به سلول سالم تبدیل شود تا هنگام پیوند از سلول سالم استفاده شود.
در فارابی چه بخش‌های آزمایشگاهی فعال شده است؟
در حال حاضر، مرکز آزمایشگاهی نانو فناوری، ژنتیک چشم پزشکی، بانک چشم، آزمایشگاه نانو افتالمولوژی و آزمایشگاه فراهم‌آوری سلول‌های بنیادین را در بیمارستان داریم.
-چه پیشرفت‌های درمانی داشته اید؟
ما نیز همسو با همه دنیا، در بحث درمان بیماری‌های قرنیه با استفاده از سلول‌های بنیادین، پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم. هم‌اکنون طرح‌های متعددی در فارابی برای فراهم آوری، آماده‌سازی و مهندسی بافت با سلول‌های بنیادین برای بیماری‌های قرنیه در حال انجام است و بیمارانی که سوختگی‌های شدید و اسید پاشی در ناحیه چشم دارند و کسانی که به هر علت دیگر بیماری سطحی قرنیه دارند تحت درمان قرار می‌گیرند.
-پیشرفت‌ها در زمینه اختلالات شبکیه در ایران و جهان چگونه بوده است؟
به دلیل پیچیدگی بافت شبکیه و منشأ عصبی آن و اینکه شبکیه از لایه‌های متعددی تشکیل شده است در همه دنیا، پیشرفت‌ها به نسبت قرنیه کمتر بوده است. مراکز مختلفی در ایران کار روی این بافت را شروع کرده‌اند ما هم طرح مشترکی با پژوهشگاه رویان داریم. در فاز حیوانی این پژوهش، کار پیوند سلول‌های بنیادی شبکیه را روی موش انجام می‌دهیم. امیدوار بودیم امسال کار روی انسان را هم شروع کنیم اما به دلایلی از جمله تأمین نشدن بودجه این تحقیق، تا حال این کار عملی نشده است. تأمین منابع بودجه با توجه به شرایط کشور خیلی سخت است و به این ترتیب، عملاً فاز انسانی به عقب می‌افتد اما امیدواریم بزودی فاز حیوانی را به پایان برسانیم.
-کاری مشابه پیشتر در بیمارستان لبافی‌نژاد انجام می‌شد؟
بله به دلیل مشکلاتی که در آن طرح پیش آمد تصمیم گرفته شد که طرح مورد بازبینی قرار گیرد و بیمارستان فارابی هم وارد این طرح شود اما در طرح کنونی سلول‌های بنیادی، سلول‌های امبریونیک «جنینی» انسانی هستند.
-یعنی مستقیماً کار را با سلول‌های تمایز نیافته شروع کردید؟
بله.
-این سلول‌ها چگونه فراهم می‌شوند؟
فراهم کردن سلول‌های بنیادی در پژوهشگاه رویان و از بانک سلولی مؤسسه انجام می‌شود. این سلول‌ها از جنین‌های اهدایی تهیه شده و در شرایط خاصی اجازه استفاده می‌یابند. در بیمارستان فارابی، کار کنترل تعداد سلول‌ها در موقع تزریق، فرآیند جراحی روی حیوان و بررسی‌های پاتولوژیک و الکتروفیزیولوژیک و بالینی حیوان انجام می‌شود.
-قرار است تحقیق اخیر روی چه نوع از مشکلات شبکیه انجام شود؟
نتیجه شامل طیف وسیعی از بیماری‌های شبکیه می‌شود؛ از بیماری‌های اکتسابی تا بیماری‌های مادرزادی و ارثی. بیماری‌های اکتسابی که منجر به اختلال دید می‌شود مانند سل، دیابت و دژنرسانس وابسته به سن ماکولا. بیماری‌های ژنتیک نیز مثلrp ، استارگارد و... این اختلالات از طریق سلول درمانی و ژن درمانی یا مجموعه‌ای از این دو روش قابل درمان هستند.هم در تئوری و هم در عمل نشان داده شده که این روش‌ها تا حد زیادی به بیمار کمک می‌کنند، البته باید اصلاح و تکمیل و با تکنولوژی روز همراه شوند تا نتیجه بهتری داشته باشند.
-کارهای تحقیقاتی در کشورهای دیگر چه نتایجی داشته‌اند؟
نخستین کارها با ژن درمانی در انگلیس، آلمان و امریکا شروع شد. نتایج اولیه خوب بود اما محققان متوجه شدند از سال دوم به بعد، بیماران دچار افت بینایی می‌شوند و سلول‌های شبکیه به سمت آتروفی می روند. باید کار بیشتری روی اثرات ژن درمانی انجام شود تا بازگشت نداشته باشد. بتازگی کار سلول درمانی در امریکا روی اختلالات rp، استارگارد و کروئیدرمی که جزو اختلالات ژنتیکی هستند نیز نتایج قابل قبولی داشته است.امیدواریم این تحقیقات به جای خوبی برسند.
-این کارها هنوز در سطح تحقیق و آزمایشگاهی هستند؟
بله، البته به فاز انسانی رسیده‌اند ولی در حد تجربی هستند و هنوز برای عموم قابل انجام نیستند.
آیا درمان‌های جبرانی دیگری برای بیماران مبتلا به -اختلالات بینایی در مرکز تحقیقات فارابی انجام می‌شود؟
در حال حاضر درمانی در این مرکز انجام می‌شود که بیشتر به کار آن دسته از بیماران rp می‌آید که افت بینایی شدیدی ندارند. در این روش جریان الکتریکی ضعیفی به چشم داده می‌شود که از پیشرفت بیماری تا اندازه‌ای جلوگیری می‌کند. برخی از بیمارانی که از این روش استفاده می‌کنند، از بهبود نسبی میدان بینایی خود رضایت دارند.
-در مورد ساخت قرنیه مصنوعی در ایران چه پیشرفت‌هایی داشته‌ایم؟
در دنیا نوعی قرنیه مصنوعی به نام کراتو پروتز بوستون وجود دارد. این پروتز، معروف ترین نوع قرنیه مصنوعی است که به کار می‌رود و حتی سلول‌های اپیتلیال رویش رشد می‌کنند ،اما در بیمارستان فارابی، دکتر جباروند پلیمری به دست آورده که با محیط قرنیه خیلی سازگاری دارد و در حال حاضر برای بیمارانی که دچار قوز قرنیه هستند به کار می‌رود.
-به نظر شما چه منابعی می‌تواند برای تأمین بودجه کارهای تحقیقاتی وجود داشته باشد؟
یکی از منابع غیر دولتی تأمین بودجه، خیرین هستند. یکی از راه‌هایی که موجب آرامش افراد می‌شود، کمک به خیریه‌ها است. امروز جهان عوض شده به همین ترتیب نیکوکاری و حمایت از امور خیر نیز می تواند متفاوت باشد. کمک در امور تحقیقاتی می تواند به بازگرداندن بینایی و کاهش مشکلات هزاران نفر از هموطنان بینجامد. کارهای تحقیقاتی بسیار هزینه برند ولی اگر به تکنولوژی خارجی وابسته باشیم، بیماران باید هزینه بالایی برای استفاده از تکنولوژی‌های جدید بپردازند اگر بتوانیم این علم را در ایران بومی‌سازی کنیم و به استاندارد جهانی برسانیم با هزینه کمتر، از آن برای مردم خودمان استفاده خواهیم کرد./