در درمان شب كوري به فاز انساني نزديك شده ايم...به گزارش"انجمن حمایت ازبیماران چشمی آرپی،لبر و اشتارگات در ایران"به نقل ازروزنامه شرق،بررسي نقش سلول هاي بنيادي در درمان نارسايي هاي چشم در گفت وگو با دكتر «احد خوش زبان»پس از سال ها تحقيق و بررسي، بالاخره خبر نويدبخش به کارگيري سلول هاي بنيادي در درمان برخي از نابينايي ها روي انسان منتشر شد؛ خبري که اميدهايي را در دل هزاران فرد روشندل زنده کرد؛ افرادي که بي صبرانه منتظر کليدخوردن اين پروژه هستند. دراين ميان اما آنچه هنوز دشواري هايي را بر سر راه اين پروژه قرار داده، هزينه هاي سنگين آن است. از سوي ديگر اين شيوه آرزوي تمام نابينايان را محقق نمي کند و تا رسيدن به درمان تمام موارد بينايي، پژوهشگران راه درازي در پيش دارند. محققان بيمارستان فارابي چندي است تحقيق پيرامون اين رشته را آغاز کرده اند تا جايي که به فاز مطالعات انساني درمان شب کوري نزديک شده اند. به همين مناسبت با دکتر «احد خوش زبان»، مسئول واحد فراهم آوري سلول هاي بنيادي بيمارستان فارابي، گفت وگويي داشته ايم.
*نقش سلول هاي بنيادي در درمان بيماري ها چگونه است؟ اصولااين سلول ها به چند دسته تقسيم مي شوند و در درمان بيماري هاي چشمي کدام نوع از اين سلول ها کاربرد بيشتري دارد؟

     سلول هاي بنيادي به عنوان يک عامل کمک کننده به درمان کاربرد دارند و اساسا به سه گروه صلي «اتولوگ»، «سينژنيک» و «آلوژنيک» تقسيم مي شوند. در پيوند اتولوگ که در درمان بيماري هاي چشمي مانند ترميم قرنيه نيز کاربرد دارد، سلول هاي بنيادي از خود فرد دريافت مي شود و اين سلول ها بهترين و بي ضررترين نوع سلول براي درمان است. در پيوندهاي سينژنيک از سلول هاي بنيادي خواهر يا برادر دوقلوي همسان بيمار و در پيوندهاي آلوژنيک از سلول هاي خواهر، برادر يا پدر و مادر فرد بيمار مي توان براي درمان وي استفاده کرد. هرچند در پيوندهاي آلوژنيک در صورت مشابهت هاي سلولي مي توان از سلول هاي اهداکننده غريبه هم کمک گرفت.

 *در يکي از سخنراني هايي که داشتيد، اشاره کرديد معجزه درمان تنها توسط سلول هاي بنيادي حاصل نمي شود. لطفا در اين مورد بيشتر توضيح دهيد.

    بله. سلول به تنهايي و بدون افراد با دانش بسيار بالاکه قرار است از آنها در درمان استفاده کنند، معناي چنداني ندارد. دانش و آگاهي از رفتار سلول، نحوه تهيه بافت براي استخراج سلول بنيادي، کيفيت سلول جداشده از بافت و هدايت سلول براي درمان نيز در موفقيت اين روش موثر است. درواقع در صورت مهيابودن تمام اين عوامل، شرايط انتقال هم بايد ايده آل بوده تا بتواند موفقيت اثر سلول را در بدن حين جراحي تضمين کند.

 *به فضاي مناسب آماده سازي سلول و شرايط ايده آل انتقال اشاره داشتيد. لطفا در اين مورد بيشتر توضيح دهيد.

 فضاي آماده سازي سلول يک شرايط ويژه هوايي با حداقل ذرات معلق هوا به نام اتاق تميز (کلين روم) است که بيمارستان فارابي در اين زمينه خوشبختانه از امکانات مناسبي برخوردار است.

 *چرا سلول هاي بنيادي با منشا خود فرد بهترين و بي خطرترين است و دريافت سلول از فرد ديگر چه مشکلاتي را براي فرد به وجود مي آورد؟

هر سلول يا بافتي که از فرد ديگر تهيه مي شود، داراي خطر انتقال بيماري از فرد اهداکننده به شخص گيرنده است. براي مثال حتي يک سلول دريافت شده از فردي که به ظاهر سالم و عاري از بيماري است به علت نهفته بودن برخي بيماري ها مانند ايدز (که ١٥سال دوران نهفتگي دارد)، براي انتقال بيماري با خطر يک به هشت ميليون روبه روست. بنابراين در صورتي که سلول هاي بنيادي از خود فرد تهيه شود، حداقل، بيماري جديدي را به فرد دريافت کننده اضافه نمي کند. البته براي بيماران دچار نقص سيستم ايمني اين موضوع صادق نيست.

 * اشاره کرديد استفاده از سلول هاي خود فرد براي بيماران دچار نقص ايمني، مشکل ايجاد مي کند. لطفا در اين زمينه بيشتر توضيح دهيد.

در بيماري هاي ژنتيک استفاده از سلول هاي خود فرد به علت انتقال ژن معيوب توسط سلول بنيادي منع کاربرد دارد و راه حل آن استفاده از سلول هاي برنامه ريزي شده و دوباره برنامه دارکردن آنهاست. هرچند اين سلول ها هنوز کاملاقابل اعتماد نيستند، اما اميد مي رود در آينده نزديک بتوان اين مشکل را نيز حل کرد.

 * از آنجا که آماده سازي اين سلول ها بايد تحت شرايط خاصي صورت گيرد، آيا مراکزي که تبليغات در زمينه درمان با سلول هاي بنيادي را آغاز کرده اند، اين شرايط را رعايت مي کنند؟

سلول هاي بنيادي تنها با استفاده از مواد داراي مجوز، براي استفاده در کلينيک يا بالين براي بيماران قابل استفاده هستند و آماده سازي سلول ها با هر ماده شيميايي ممکن نبوده و داراي عوارض غيرقابل جبران براي بيماران خواهد بود. در مراکز علمي به دليل حضور افراد متخصص در حيطه چشم پزشکي، کنترل تمام فرايند به طور کاملاتخصصي و با کيفيت بالاصورت مي گيرد. اما متاسفانه شاهديم برخي مراکز درماني که اکثرا هم خصوصي هستند با تبليغات در زمينه استفاده از اين سلول ها به دنبال جذب بيمار با هدف کسب درآمد هستند. در اينجا به چند مشکل برمي خوريم. اول رعايت نشدن مراحل آماده سازي سلول طبق استانداردها، دوم بهره نگرفتن از تيم متخصص و متبحر و دست آخر هم اينکه همان طور که در مصاحبه هاي قبلي هم تاکيد کردم، کاربرد اين سلول ها به جز در موارد خيلي خاص هنوز وارد فاز درماني نشده است و تبليغات فوق، همگي جنبه تجاري دارند که عواقب آن به غير از تحميل هزينه هاي گزاف بر بيماران، به خطرانداختن سلامت آنها و درنهايت به دست نيامدن نتيجه موردنظر است.

 * اشاره کرديد که آماده سازي سلول هاي بنيادي با هر ماده شيميايي ممکن نيست. در اين باره توضيح بيشتري مي فرماييد؟

مواد داراي مجوز کاربرد کلينيکي يا بالين يک مشخصه تخصصي دارد که اصطلاحا به آن «کلينيکال گريد» اطلاق مي شود، ولي متاسفانه در برخي مراکز به جاي اين مواد از مواد با کاربرد تحقيقاتي استفاده مي شود که لزوم نظارت دقيق اداره دارو و غذاي وزارت بهداشت در اين زمينه راهگشا خواهد بود.

 * اخيرا در رسانه ها در زمينه ورود بيمارستان فارابي به فاز درماني سلول هاي بنيادي در سال جاري اخباري منتشر شده و اينکه بيماران دچار شب کوري از اين پس به کمک اين سلول ها مي توانند درمان شوند. آيا بيماران دچار ديگر مشکلات چشمي با منشا ژنتيکي و نابينايان نيز مي توانند در اين زمينه به درمان اميدوار باشند؟

درحال حاضر بيماران داراي نابينايي با ساختار طبيعي چشم براي اين روش کانديدا شده و مي شوند و هم اينک بيش از صد بيمار در نوبت انتظار هستند که به محض آماده سازي برخي زيرساخت ها، فراخواني در اين زمينه منتشر مي شود که در آن دقيقا مشخصات بيماري و ملزومات آن اعلام خواهد شد تا براي هيچ گروهي خداي ناکرده بي جهت اميد به وجود نيايد.

هزينه هاي درماني اين بيماران چه ميزان بوده و بيمارستان فارابي چه برنامه هايي را براي تامين اين هزينه ها دارد؟

هزينه براي هر بيمار حدود ٢٤ ميليون تومان است که بيمارستان فوق تخصصي چشم پزشکي فارابي در قالب حمايت از اين بيماران بخشي از اين هزينه را که شش ميليون تومان است، پرداخت مي کند. اميد مي رود که ١٨ ميليون تومان باقي مانده به کمک خيرين سلامت پرداخت شود. در همين راستا قرار است نشستي در ٢٢ خرداد امسال با حضور اين خيرين برگزار شود تا نسبت به جمع آوري منابع لازم براي شروع به کار فاز مطالعات انساني اين پروژه اقدام شود./

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: به زودی کارآزمای بالینی بیماری AMD یا تخریب ماکولایی وابسته با سن با همکاری بیمارستان فارابی با همکاری پژوهشگاه رویان و دیگر همکاران در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی فعالیتمان را شروع کرده ایم و به زودی یک کارآزمای بالینی را آغاز خواهیم کرد.به گزارش"انجمن حمایت ازبیماران چشمی آرپی،لبر و اشتارگات در ایران " دکتر فرزاد پاکدل فوق تخصص جراحی پلاستیک و ترمیمی چشم بیمارستان فارابی  گفت: در حیطه چشم پزشکی پیشرفت های زیادی در حال وقوع است اما اگر انتظار داریم که یک شبه تمام مشکلات ما حل شود و یک اتفاق بزرگ رخ دهد، دور از انتظار ما وغیر واقع بینانه است و اما طی 5 تا 10 سال اخیر اتفاقات بسیار خوبی رخ داده و نوید بخش آینده بهتری خواهد بود.

وی با بیان اینکه، پیشرفت های سلول درمانی در حیطه چشم پزشکی و جراحی پلاستیک و ترمیمی، باز توان کردن و بازسازی کردن بافت هایی که به دلایل مختلف از جمله بیماری های مادرزادی، حوادث اتفاق می افتد بسیار چشمگیر است گفت: برخی داروها را یافته ایم که نقش مهمی در بازسازی دارند که هم درعصب بینایی وهم در شبکیه در حال گذراندن کارآزمای بالینی هستند و انشاله بتواند جواب قطعی را بدهد که ما هم بفهمیم چقدر می توانیم به آنها اعتماد کنیم و جایگاه واقعی آنها کجاست اما هنوز شواهد آنقدر نیست که بتوان به قطع اظهار نظر کرد. عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران  با تاکید براینکه طی سال های اخیر در دنیا قسمت های مختلف شبکیه که از بین رفته بود در بیماری های مهم مانند AMD یا تخریب ماکولایی وابسته با سن (age related macular degeneration ) که دید آدم ها را خیلی کم می کند توانسته اند از سلول های بنیادی برای بازسازی لایه ها استفاده کنند ودید افراد مبتلا را بهبود بخشند اظهار داشت: خبر بسیار هیجان انگیز و خوبی بود و سایر پژوهش های این حوزه را بسیار تقویت کرد و خوشبختانه در ایران نیز بیمارستان فارابی با همکاری پژوهشگاه رویان و دیگر همکاران در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی فعالیتمان را شروع کرده ایم و به زودی یک کارآزمای بالینی را آغاز خواهیم کرد که ایران هم در گروه کشورهای صاحب این تکنیک قرار خواهد گرفت و ما برای درمان این نوع بیماری از سلول های بنیادی جنینی استفاده کرده ایم.

دکتر پاکدل در ادامه افزود: در ژاپن و آمریکا مدتی است که برای بازسازی  اپیتلیوم رنگدانه دار شبکیه از سلول های ips  استفاده می کنند که نتایج خیلی خوبی داشته و حتی به مرحله تجاری سازی هم رسیده است و ماهم به زودی صاحب آن خواهیم شد. وی تصریح کرد: برخی اتفاقات درمانی بسیار خوب هم در شرف رخ دادن است که چون هنوز به مرحله تایید نهایی نرسیده مجاز به گفتن آن نیستم اما به طور کلی در بازسازی لایه های مختلف پوست و عناصر بافت نرم کارهای بسیار خوبی انجام داده ایم که به محض رسیدن به نتایج نهایی، رسانه ای و عمومی خواهد شد. 

این فوق تخصص جراحی پلاستیک و ترمیمی چشم به  بیماری های قرنیه و ملتهمه اشاره کرد و افزود: بخشی از کار ما مرتبط با داروهایی است که از قدیم در دسترس بوده مانند فاکتورهای رشد؛ اما اکنون با رصدکردن درمان هایی که در نقاط مختلف بدن در حال رخداد است، کاربرد آن را در حیطه چشم پزشکی شناسایی می کنیم و با همکاری سایر همکاران که بروری سایر بیماری های چشمی مانند قرنیه، ملتهمه کار می کنند کاربردهای جدیدی را برای آن پیدا می کنیم.وی درخصوص جایگاه کنونی ایران در عرصه سلول درمانی گفت: خوشبختانه جایگاه ایران در عرصه سلول درمانی بیماری های چشمی به گونه ای است که اگر تلاش بیشتری بکنیم نمی توانیم بگوییم جامانده ایم اما اگر تلاش نکنیم باید بگویم داریم جا می مانیم اما در حال حاضر سعی ما بر این است تمام روش های درمانی که خارج از کشور انجام می شود، در ایران نیز پیاده سازی کنیم تا مردم کشورمان بتوانند درمان خود را در همین جا پیگیری و به ثمر برسانند.